Door de eeuwen heen hebben bewoners van Middag Humsterland het landschap gevormd, het land beschermd en hun leven aangenamer gemaakt. Het cultureel erfgoed van Middag Humsterland getuigt ervan.
Dijken
Vanaf de vijfde eeuw legden de bewoners dijken aan. Zo beschermden zij zich tegen het water en verkregen ze nieuw land. Nog steeds zijn de dijken zichtbaar in het land. De dijk langs het Reitdiep is de meest opvallende.
Wierden
De eerste wierden ontstonden al voor de jaartelling. De eerste bewoners zochten hun toevlucht op natuurlijke verhogingen in het landschap om zich te beschermen tegen de zeevloed. Eeuwenlang werden de heuvels kunstmatig verhoogd. Sommige wierden werden wel drie meter hoog. Bekende (deels afgegraven) wierdendorpen zijn Niehove, Ezinge en Oostum.
Zijlen en sluizen
Met het aanleggen van dijken vanaf de Middeleeuwen werd het zeewater wel tegengehouden maar kon het hemelwater dat binnen de dijken viel, Middag-Humsterland niet meer verlaten. Zijlen, het Groningse woord voor uitwateringssluis, hielpen het water weg te krijgen. De eerste zijlen bestonden uit holle buizen met aan de zeezijde een klep. Bij eb vloeide het water uit Middag-Humsterland de zee in, bij vloed werd de klep vanzelf dichtgedrukt. Inmiddels zijn de buizen vervangen door gemalen. Het bekende gemaal De Waterwolf van Electra staat op de lijst van Rijksmonumenten. Een aantal plaatsen zoals Aduarderzijl, Kommerzijl, Houwerzijl en Schouwerzijl verwijzen nog steeds naar de vroegere functie van deze uitwateringssluizen.
Bij het begrip sluizen is meer sprake van ‘schutsluizen’ t.b.v. de scheepvaart; dit om schepen een traject met verschillende waterstand-hoogtes te overbruggen.
Het Klooster van Aduard
In Aduard staat nog steeds de voormalige ziekenzaal van het Klooster van Aduard. Het klooster werd in 1192 door de Cisterciënzer orde gesticht en was een van de grootste en invloedrijkste abdijen van Europa. De monniken hebben grote invloed op Middag-Humsterland gehad. Ze bouwden bijvoorbeeld kerken en legden dijken aan. De ziekenzaal is nu in gebruik als kerk.
Kerken
Van de eerste kerken in Middag-Humsterland is niets meer over. Ze werden gemaakt van hout, riet en leem. De huidige kerkjes zijn opgetrokken uit baksteen en dateren uit de 13de eeuw en later. De mooiste kerken zijn te vinden in Oldehove, Niehove, Saaksum, Garnwerd, Feerwerd, Ezinge, Oostum, Fransum en Den Ham. De meeste kerken worden nu beheerd en onderhouden door de Stichting Oude Groninger Kerken.
Boerderijen
Middag-Humsterland is van oudsher een landbouwgebied en kent veel karakteristieke boerderijen. Meer dan zes op de tien boerderijen is van het type kop-(hals-)romp. Dit type boerderijen werd gebouwd rond 1850 en bestond uit een voorhuis, een tussengedeelte en een grote schuur. De boerderij was zeer geschikt voor het gemengde bedrijf van veeteelt en akkerbouw. De schuur bood plaats aan vee, opslag van gewassen en materieel. In Middag-Humsterland zijn echter ook andere typen van monumentale boerderijen te zien.